Jeżeli lubisz oglądać filmy przyrodnicze, zapewne niejeden raz spotkałeś się z pojęciem łańcucha pokarmowego. Najczęściej opisujemy to po prostu jako relację kto-zjada-kogo.
Czy wiedziałeś, że na łańcuchy pokarmowe składają się różne rodzaje organizmów, na przykład auto- i heterotrofy?
Relacje między nimi potrafią być naprawdę złożone! Przeczytaj i dowiedz się więcej o łańcuchach pokarmowych.
Czym jest łańcuch pokarmowy?
Gdyby odwołać się do suchej definicji, mianem łańcucha pokarmowego określamy liniową sekwencję organizmów, która służy do przenoszenia składników odżywczych i energii. Samo przeniesienie następuje w dobrze znany nam sposób – gdy jeden organizm zjada inny.
Gdy oglądasz film przyrodniczy i widzisz, że lew zjada antylopę, to z punktu widzenia biologii oba te organizmy tworzą jedno z ogniw łańcucha pokarmowego. Dzięki temu energia i składniki odżywcze z antylopy są przejmowane przez lwa.
Żeby w pełni zrozumieć zależności występujące w łańcuchach pokarmowych (a później w większych strukturach, czyli sieciach pokarmowych) warto poznać podstawy, czyli różnice między organizmami różnych gatunków.
Organizmy występujące w łańcuchach pokarmowych
Autotrofy, czyli producenci
Podstawą ekosystemu naszej planety są autotrofy, czyli organizmy samożywne. Same wytwarzają potrzebne im pożywienie, czyli związki organiczne, wykorzystując proste cząsteczki, na przykład dwutlenek węgla. Autotrofy dzielą się na:
- Fotoautotrofy, czyli organizmy samożywne wykorzystujące fotosyntezę (np. algi albo cyjanobakterie)
- Chemoautotrofy, czyli organizmy budujące związki organiczne z CO2 i podobnych cząsteczek, wykorzystując do tego chemosyntezę. Zwykle żyją tam, gdzie nie dociera żadne światło, na przykład na dnie Rowu Mariańskiego
Nietrudno się domyślić, że autotrofy są na samym początku łańcuchu pokarmowego. Stanowią ich podstawę, a dzięki wykorzystaniu fotosyntezy i chemosyntezy utrzymują przy życiu wszystkie inne organizmy na planecie, w tym nas. Autotrofy jako samożywne nazywa się też producentami.
Heterotrofy, czyli konsumenci
Skoro znamy producentów, muszą też istnieć konsumenci. To heterotrofy, czyli organizmy cudzożywne. Należy do nich człowiek. Heterotrofy nie potrafią wykorzystywać światła ani energii słonecznej do produkcji pożywienia. Dla nich jedyną możliwością pozostaje zjedzenie innych organizmów lub ich produktów ubocznych. W ten sposób zyskują energię i cząsteczki organiczne niezbędne, by przeżyć.
Heterotrofy to całkiem liczna grupa konsumentów. Oprócz wspomnianych ludzi, do organizmów cudzożywnych należą owady, zwierzęta roślino- i mięsożerne, a nawet grzyby.
Budowa łańcuchów pokarmowych
Dzięki znajomości roli, jaką mają w przyrodzie organizmy auto- i heterotroficzne możesz przyjrzeć się budowie łańcuchów pokarmowych. Typowy łańcuch zaczyna się od producenta, a kończy na konsumentach szczytowych (trzeciego lub czwartego rzędu).
Typowy łańcuch pokarmowy wygląda więc następująco:
- Producenci pierwotni. Organizmy samożywne, czyli autotrofy, utrzymują się przy życiu dzięki fotosyntezie lub chemosyntezie
- Konsumenci pierwszego rzędu to organizmy, które zjadają producentów pierwotnych. Zwykle są to zwierzęta roślinożerne lub inne żyjątka, których pożywieniem są glony i bakterie. Uwaga! Jeżeli w popularnym barze szybkiej obsługi zajadasz hamburgera, to chrupiąc sałatę jesteś konsumentem pierwszego rzędu
- Konsumenci drugiego rzędu zjadają konsumentów pierwszego rzędu. W tym miejscu najczęściej pojawiają się organizmy mięsożerne – człowiek i całe mnóstwo różnych gatunków zwierząt
- Konsumenci trzeciego rzędu to zwykle mięsożerne drapieżniki, które pożerają konsumentów drugiego rzędu. To tej grupy należą takie zwierzęta jak orły lub duże ryby. Człowiek także może odgrywać w łańcuchu pokarmowym rolę konsumenta trzeciego rzędu
- Konsumenci czwartego rzędu to dodatkowy poziom, obecny jedynie w niektórych łańcuchach. Podobnie jak w poprzednich przypadkach, są to organizmy, które zjadają konsumentów trzeciego rzędu
Dla każdego gatunku, łańcuch pokarmowy może przybierać niego inne długości. Niekiedy kończy się na konsumentach drugiego, trzeciego lub nawet czwartego rzędu. Organizmy, które są na górze łańcucha nazywa się konsumentami szczytowymi.
Poziomy troficzne łańcucha pokarmowego
Każdy z poziomów łańcucha pokarmowego nazywa się poziomem troficznym. Ma on określoną efektywność energetyczną. Wartość ta określa, jak wiele energii i składników odżywczych konsument przejmuje od organizmu niższego rzędu, który jest zjadany.
Zrozumienie zasad funkcjonowania łańcuchów pokarmowych to jedno z podstawowych zagadnień, które pokazuje, jak złożony jest ekosystem naszej pięknej planety.
